การดูแลและพัฒนาเด็กปฐมวัย: ช่องว่าง อุปสรรค และแนวทางแก้ไขเพื่ออนาคตของชาติ

สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) หรือ สภาพัฒน์ ร่วมกับ ยูนิเซฟและ สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) เผยแพร่รายงาน “การพัฒนาทุนมนุษย์ในประเทศไทย: การวิเคราะห์ช่องว่าง อุปสรรค และทางเลือกเชิงนโยบาย” ชี้ให้เห็นภาพชัดเจนว่า ทุนมนุษย์ไทยกำลังเผชิญวิกฤต ทั้งในด้านโภชนาการ การพัฒนาการ และคุณภาพการศึกษา ส่งผลต่อศักยภาพการผลิตทางเศรษฐกิจในอนาคต

ช่องว่างที่สำคัญ: ภาวะทุพโภชนาการและการเจริญเติบโตล่าช้า

การพัฒนาเด็กปฐมวัยในประเทศไทยยังเผชิญกับความท้าทายหลายประการที่สะท้อนถึงความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจและสังคม ไม่ว่าจะเป็นการขาดการเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่มีคุณภาพ หรือการควบคุมมาตรฐานการดูแลเด็กที่ยังไม่รัดกุม ปัจจัยเหล่านี้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อผลลัพธ์ด้านพัฒนาการของเด็ก ซึ่งช่วงปีแรกของชีวิตถือเป็นช่วงเวลาสำคัญที่สุดในการวางรากฐาน “ทุนมนุษย์” สำหรับอนาคตของประเทศ

หนึ่งในปัญหาสำคัญที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กคือ ภาวะทุพโภชนาการ ซึ่งยังคงพบได้ในอัตราที่น่ากังวล โดยเฉพาะในเด็กอายุ 0-5 ปี โดยพบว่า ภาวะแคระแกร็น ร้อยละ 12.86 ภาวะผอมแห้ง ร้อยละ 6.18ภาวะน้ำหนักเกิน ร้อยละ 9.29

โดยเด็กที่อาศัยอยู่ในครัวเรือนที่มีรายได้น้อยมักประสบภาวะแคระแกร็นและผอมแห้ง ในขณะที่ภาวะน้ำหนักเกินมักพบในครอบครัวที่มีรายได้สูง นอกจากนี้ยังพบความเหลื่อมล้ำระหว่างภูมิภาค โดยภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีสัดส่วนเด็กที่ประสบภาวะแคระแกร็นสูงกว่าภาคอื่น ๆ

พัฒนาการล่าช้า: สัญญาณเตือนที่สำคัญ

จากข้อมูลการคัดกรองพัฒนาการเด็กซึ่งจัดทำโดยกระทรวงสาธารณสุข พบว่า เด็กไทยเพียงร้อยละ 79.2 เท่านั้นที่มีพัฒนาการเหมาะสมตามวัย ข้อมูลเพิ่มเติมจากดัชนีพัฒนาการเด็กปฐมวัย (Early Childhood Development Index 2030: ECDI 2030) ระบุว่า ในกลุ่มเด็กไทยอายุ 24-59 เดือน มีเพียงร้อยละ 77.8 ที่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานด้านสุขภาพ การเรียนรู้ และสุขภาวะทางจิตสังคม

รายงานยังเน้นย้ำว่าเด็กที่ไม่ได้อยู่ในความดูแลของพ่อแม่ ไม่มีได้รับสวัสดิการเด็ก หรือไม่ได้เข้ารับการศึกษาระดับปฐมวัย มีความเสี่ยงสูงต่อภาวะทุพโภชนาการและพัฒนาการล่าช้า ปัจจัยเสี่ยงนี้มีความเด่นชัดในกลุ่มเด็กที่อาศัยอยู่ในครัวเรือนที่มีฐานะยากจน มารดามีระดับการศึกษาต่ำ รวมถึงกลุ่มเด็กที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศ

อุปสรรคสำคัญที่ขัดขวางการดูแลเด็กเล็ก

อุปสรรคหลักที่ส่งผลกระทบต่อการดูแลเด็กเล็กในประเทศไทย ได้แก่ การขาดสวัสดิการและการสนับสนุนทางสังคมที่เหมาะสมสำหรับครอบครัวที่มีเด็กเล็ก โดยเฉพาะในด้านการเงินอุดหนุนเด็กเล็กที่ยังไม่ครอบคลุมหรือมีความเพียงพอ นอกจากนี้ ยังพบว่าการขาดนโยบายวันลาคลอดและวันลาเลี้ยงลูกแบบที่ได้รับค่าจ้าง ส่งผลให้ผู้ปกครองขาดโอกาสและทรัพยากรในการดูแลบุตรอย่างเหมาะสม อีกทั้งบริการดูแลเด็กที่มีคุณภาพสูงในราคาที่ครอบครัวสามารถเข้าถึงได้ยังมีจำกัด นอกจากนี้ การส่งเสริมการเลี้ยงดูเชิงบวก เช่น การอ่านหนังสือ การเล่น และการดูแลเด็กโดยไม่ใช้ความรุนแรง ยังไม่ได้รับการขยายผลอย่างกว้างขวางในระดับครอบครัว

ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย

1. เพิ่มสวัสดิการสำหรับเด็ก

• ให้เงินอุดหนุนเด็กเล็กเป็นสิทธิสวัสดิการพื้นฐาน
• ขยายสิทธิให้ครอบคลุมหญิงตั้งครรภ์ และเพิ่มเงินอุดหนุนแบบ “ขั้นบันได” ตามความจำเป็น
• สนับสนุนครอบครัวเครือญาติและอุปถัมภ์ด้วยงบประมาณที่มีประสิทธิภาพ

2. ปรับปรุงการเข้าถึงบริการดูแลเด็ก

• ขยายบริการให้ครอบคลุมเด็กอายุต่ำกว่า 2.5 ปี
• ส่งเสริมการร่วมทุนรัฐ-เอกชน (PPP) เปิดศูนย์ดูแลในที่ทำงาน
• สนับสนุนศูนย์เด็กเล็กให้มีมาตรฐาน และฝึกอบรมผู้ดูแลอย่างต่อเนื่อง

3. สนับสนุนครอบครัวให้เลี้ยงดูเด็กอย่างมีคุณภาพ

• เพิ่มวันลาเลี้ยงลูกแบบมีค่าจ้าง และสนับสนุนครอบครัวนอกระบบ
• จัดพื้นที่ให้นมในสถานที่ทำงาน และส่งเสริมการให้นมแม่
• พัฒนาโครงการส่งเสริมการเลี้ยงดูที่ครอบคลุมทั้งโภชนาการ สุขภาพ และพัฒนาการ

4. ปรับปรุงโภชนาการและการคัดกรองพัฒนาการ

• ควบคุมการตลาดอาหารที่ส่งผลเสียต่อสุขภาพเด็ก
• สนับสนุนอาหารที่ดีต่อสุขภาพผ่านเงินอุดหนุนและภาษีควบคุมอาหารไม่ดี
• ขยายบริการคัดกรองพัฒนาการ และให้ชุมชนมีบทบาทในการตรวจจับปัญหาแต่เนิ่น ๆ

การลงทุนในเด็กปฐมวัย คือการลงทุนเพื่ออนาคตของชาติ การปิดช่องว่างและขจัดอุปสรรคในการดูแลเด็กไม่เพียงแต่จะช่วยให้เด็กไทยเติบโตอย่างสมบูรณ์แข็งแรง แต่ยังเป็นการวางรากฐานสู่สังคมที่มีความเท่าเทียม ยั่งยืน และพัฒนาอย่างแท้จริง

หากท่านใดสนใจเกี่ยวกับสถานการณ์ของเด็กปฐมวัยและสถานต่าง ๆ เกี่ยวกับเด็กและเยาวชนไทย สามารถดาวน์โหลดรายงานสรุปการพัฒนาทุนมนุษย์ในประเทศไทย (การศึกษาช่องว่าง อุปสรรค และทางเลือกเชิงนโยบาย) ได้ที่นี่

https://www.unicef.org/thailand/th/media/15556/file/unicef%20Human%20Capital%20Development%20in%20Thailand-Summary%20Report-TH.pdf.pdf